grodnienskijzamek.jpg

Гродзенскі замак меў надзвычай важнае значэнне ў сістэме абароны супраць крыжакоў. Размяшчаўся ён на гары правага берага Нёмана, там, дзе ў вялікую раку ўпадае Гараднічанка. З двух бакоў замак абаранялі высокія стромкія берагі, А з трэцяга боку - глыбокі роў.

Замак быў пабудаваны ў асноўным з дрэва ў канцы XIII-XIV ст, але паўночна-ўсходнюю сцяну зрабілі з плінфы (тонкая абпаленая цэгла) таўшчынёй у 1,2-1,3 метра і вышынёй больш за 5-ці метраў. Аднак яе вельмі хутка разбурылі.

У канцы XIV-га стагоддзя, пасля пажару ў 1398 годзе, Вялікі князь літоўскі Вітаўт загадаў пачаць будаўніцтва каменнага замка на месцы старога драўлянага. Новыя абарончыя сцены паўтаралі канфігурацыю гары, на якой ён стаяў. Яго планіроўка нагадвала Няправільны трохвугольнік са скошаным паўднёва-ўсходнім вуглом. Сцяна з боку Нёмана мела даўжыню 120 метраў, з боку Гараднічанкі 90 метраў, а якая складалася з двух частак сцяна з боку горада мела даўжыню 46 і 24 метра. Мелі таўшчыню ў 2,6-3 метра, вышыню 6-7 метраў і залягалі ў глыбіню на 1 метр. Сцены заканчваліся драўлянай баявой галерэяй, з якой можна было весці стральбу з агнястрэльнай зброі. З вонкавага боку сцяны, паводле гатычнага стылю, былі ўмацаваныя контрфорсамі (канструкцыя, якая ўяўляе з сябе альбо выступаючую частку сцяны, вертыкальнае рабро, альбо асобна якая стаіць апору, якая служыць для ўзмацнення апорнай сцяны).

Трапіць у Гродзенскі замак можна было толькі праз тэрыторыю горада, які таксама быў абнесены сцяной. Уваход у замак знаходзіўся ў паўднёва-ўсходняй частцы, дзе ад уязной вежы перакідваўся праз роў мост, які вядзе ў горад. У выпадку нападу быў прадугледжаны і предзамковый пад'ёмны мост, які падымаўся пры дапамозе адмысловых механізмаў. Уязная вежа таксама мела падвоеныя вароты. У яе падвале размяшчалася турма, куды можна было спусціцца па каменнай лесвіцы, зробленай у сцяне, з першага яруса. Тая ж лесвіца вяла на другі паверх, а на баявую пляцоўку ў верхняй частцы вежы можна было трапіць па драўлянай лесвіцы. Дах у вежы быў двухбаковы. Пасля перабудовы гродзенскага замка па загадзе вялікага князя літоўскага і польскага караля Стэфана Баторыя, вежы-браме замест абарончых былі прызначаныя гаспадарча-бытавыя функцыі. Для зручнасці перамяшчэння паміж паверхамі да вежы з усходняга боку была прыбудавана драўляная лесвіца. Баявую галерэю сцены перарабілі ў калідор, які звязваў унутраныя памяшканні з палацам.

У паўднёва-заходнім вугле гродзенскага замка з боку Нёмана знаходзілася другая вежа памерам 10 х 11, яна значна выступала за сцены. З боку ракі яе ўзмацнялі два контрфорсы. Трэцяя і чацвёртая вежы, якія не захаваліся, абаранялі паўночна-заходнюю і паўночна-ўсходнюю сцяну замка. Усе яны ўнутры мелі па некалькі баявых ярусаў, якія былі прыстасаваныя як для выкарыстання ручной агнястрэльнай зброі, так і для стральбы з лёгкіх гармат.

Пасля перамогі над Тэўтонскім ордэнам Гродзенскі замак паступова губляе свае абарончыя функцыі і яго пачынаюць выкарыстоўваць як фальварак. У апошняй чвэрці XVI-га стагоддзя замак перабудоўваюць пад рэзідэнцыю Стэфана Баторыя, які ўпершыню прыбыў у Гродна ў 1579-ым годзе. Унутры быў узведзены двухпавярховы палац у стылі рэнесансу памерамі 60 х 21 метр, пры будаўніцтве выкарыстоўваліся Замкавы падмурак і частка сцен. У вежы з боку Нёмана была зроблена каралеўская лазня, а ўнізе пад уязной вежай абсталявалі жылы пакой і капліцу.

Падчас вайны Рэчы Паспалітай з Маскоўскім княствам у перыяд з 1654-ы па 1667-ы год, Гродзенскі замак быў моцна разбураны, але дзякуючы Крыстаферу Пацу зноў адноўлены. Неўзабаве ён зноў моцна пацярпеў падчас Паўночнай вайны. Пасля ўзвядзення новага замка ў 40-50-х гадах XVIII стагоддзя, стары канчаткова страціў статус каралеўскай рэзідэнцыі і быў перабудаваны саксонскімі архітэктарамі Пепельманам і Кнобелем у XIX стагоддзі. У 20-30-я гады XX стагоддзя польскія ўлады правялі значныя работы па кансервацыі і рэстаўрацыі замка.