Geranyonskiy-zamok.jpg

У пісьмовых крыніцах мястэчка Геранёны ўпершыню згадваецца ў пачатку XV стагоддзя, калі ім валодаў віленскі ваявода Манвід. У 1433 годзе Геранёны належаць ужо вялікаму Князю Літоўскаму Жыгімонту Кейстутавічу, які, у выніку, вельмі хутка падорыць мястэчка Яну Гаштольду.

Хутчэй за ўсё Геранёнскі замак быў пабудаваны пасля 1493-яго года, калі вялікі князь літоўскі Аляксандр Казіміравіч пацвердзіў права валодання мястэчкам канцлеру Вялікага Княства Літоўскага Войцеху Гаштольду. Гаштольды валодалі замкам да 1542 - га года, а затым ён перайшоў да вялікага князя літоўскага і караля польскага Жыгімонта I, і ўжо ад яго-да Жыгімонта Аўгуста. У XVII стагоддзі ўладальнікамі замка былі нашчадкі радавітага дваранскага сямейства Пац.

Геранёнскі замак стаяў на штучным земляным насыпе. У плане-квадратны, 27 х 27 метраў з каменнымі вежамі па кутах. Пры ўзвядзенні сцен выкарыстоўвалася тэхніка паласатай кладкi (сутнасць у тым, што шэраг камянёў чаргуецца з шэрагам цаглін). Падмурак вежаў і сцен выклалі з вялікіх валуноў з вапнай. У прамежкі паміж валунамі закладвалі цэглу. Сцены і вежы Геранёнскага замка будаваліся ў адзін час, пра гэта сведчыць аднолькавая глыбіня залажэння падмурка. Каменныя вежы: цыліндрычнай формы, дыяметр 8 метраў, таўшчыня сцен 2 метра - абліцоўваліся цэглай у тэхніцы гатычнай мура.

У заходняй сцяны Геранёнскага замка размяшчаліся дваровыя плошчы, якія пабудавалі прыблізна ў XV стагоддзі. Вядома, што ў 1565 годзе палацавы будынак яшчэ быў драўляным, аднак крыху пазней на гэтым месцы пабудавалі двухпавярховы каменны. На кожным паверсе палаца знаходзілася па некалькі пакояў, мелася і вялікая галоўная залы. Усе вокны будынка выходзілі ва ўнутраны двор замка. Палац меў востры чарапічны дах, увянчаны ў цэнтры невялікай вежкай з флюгерам у выглядзе бусла. Па краях даху размяшчаліся на металічных стрыжнях бляшаныя зоркі.

То быў час развіцця цяжкіх гармат, артылерыі, таму пры будаўніцтве значная частка абарончых функцый была адведзена знешніх абарончым лініям: магутным валам і глыбокім равам. Агульная іх даўжыня дасягала 700 метраў. Абарончы вал у плане нагадваў прамавугольнік з закругленымі кутамі. У вышыню дасягаў 9-10 метраў, у шырыню - 15 метраў. Абарончы роў з вонкавага боку вала меў глыбіню 4 метра і шырыню 15 метраў. Увесну і ўвосень гэты роў запаўняўся вадой ад раставаў снегу і дажджоў.

З боку ўнутранага схілу абарончага вала дадаткова была ўзведзена каменная падпорная сценка вышынёй 4,5 метра і таўшчынёй 1,25 метра, пазней узмоцненая контрфорсамі. Зроблена гэта было, каб прадухіліць спаўзанне і разбурэнне насыпу вала. Падпорная сцяна ішла па ўсім перыметры і на кожным куце пераходзіла ў сямігранныя вежы-рандэлі, якія ўяўлялі з сябе правобраз будучых бастыёнаў і з'яўляліся галоўнымі агнявымі кропкамі вала. Сцены, таўшчынёй у 1,75 метра, узводзіліся з таго ж цэглы, што і падпорная сцяна. Рондэлі складаліся з двух ярусаў. Ніжнія ярусы, вышынёй каля 4,5 метра, цалкам размяшчаліся ў падставе вала. Тут захоўвалі розныя ваенныя харчы і амуніцыю. Верхнія ярусы рандэляў размяшчаліся на ўзроўні вяршыні вала і нагадвалі сямігранны каменны бастыён з перыметрам сцен каля 25 метраў. Трапіць на верхнія ярусы можна было пры дапамозе цагляных усходаў, якія пачыналіся ў самога падставы падпорнай сцяны на стыку са сцяной рандэля. Шырыня вала дазваляла на вяршыні размясціць як ахоўныя драўляныя сцены-брустверы, так і стралкоў або артылерыйскія прылады.

У паўднёва-ўсходняй вежы-рондэль знаходзіліся замкавыя вароты, да якіх з вонкавага боку вёў драўляны мост, перакінуты праз абарончы роў, хутчэй за ўсё, адзін пралёт ля моста быў пад'ёмны. Таму, у адрозненне ад усіх астатніх, гэтая вежа-рондэль мела больш магутныя сцены таўшчынёй у 2,2 метра.

Падчас вайны Рэчы Паспалітай з Маскоўскім царствам у перыяд з 1654-1667 год Геранёнскі замак быў разбураны, але хутка адноўлены, і ў 1670 годзе князь Міхаіл Пац аддаў яго ў дзяржаўнае трыманне, а грашовыя даходы пайшлі на развіццё вялікакняскай артылерыі. У пачатку XIX стагоддзя замак пуставаў, да сярэдзіны стагоддзя яго пачалі разбураць для выкарыстання каменя ў розных пабудовах у бліжэйшых вёсках. На сённяшні дзень, на жаль, ад замка фактычна нічога не засталося, акрамя невялікай часткі руін падмурка.