Вялікі князь Літоўскі і кароль Польскі Жыгімонт ІІІ Ваза нарадзіўся 20 чэрвеня 1566 года. Яго маці, Кацярына Ягелонка, нарадзіла яго ў замку Грыпсхольм у Марыефрэдзе (Швецыя), дзе разам са сваім мужам Юханам знаходзілася ў зняволенні. Брат мужа, кароль швецыі Эрык XIV, заключыў іх у гэты замак за спробу мецяжу.
Адукацыяй хлопчыка займалася яго маці, яна ж атачыла свайго сына манахамі з езуіцкага ордэна, якія і прывілі Жыгімонту ІІІ радыкальныя каталіцкія погляды. Строгае выхаванне дазволіла ў далейшым пазбегнуць цягі да рознага роду празмернасцяў.
У 1568 яго бацька, Юхан Ваза, зрынуў Эрыка XIV са шведскага прастола і ў 1569 годзе заняў яго месца.
12 снежня 1586 г. у Гродне памёр Стэфан Баторый, і ў рэспубліцы двух народаў, пачалася чарговая кампанія па выбары новага караля. А паколькі Жыгімонт ІІІ Ваза быў сынам дачкі Вялікага князя Літоўскага і караля Польскага Жыгімонта I старога, а таксама наследным прынцам шведскага трона, то яго цётка Ганна Ягелонка і вялікі каронны гетман Ян Замойскі вылучылі яго кандыдатуру на трон Рэчы Паспалітай. Аднак у Жыгімонта III быў моцны канкурэнт у асобе эрцгерцага аўстрыйскага Максіміліяна, якога падтрымліваў ваявода Збароўскі.
Барацьба за пасад Рэчы Паспалітай была не простай, паколькі Літва, на чале з канцлерам Львом Сапегам доўга сумнявалася, чый бок яна павінна заняць. Сапега чакаў зручны палітычны момант, бо яму трэба было зацвердзіць і падпісаць у новага караля трэці статут ВКЛ, які б пацвярджаў амаль поўную аўтаномію Літвы ў Рэчы Паспалітай.
27 снежня 1587 года Жыгімонт ІІІ Ваза быў афіцыйна аб'яўлены Вялікім князем Літоўскім і каралём Польскім, аднак гэта быў яшчэ не канец барацьбы. Максіміліян выступіў вайной, фіналам якой стала бітва пры Бычыне. Сапега першым даведаўся пра перамогу і апярэдзіў ганцоў Жыгімонта, якія спяшаліся з добрай весткай да караля, даставіўшы на подпіс Статут ВКЛ, Жыгімонт жа, яшчэ не ведаючы пра вынік бітвы, паспяшаўся падпісаць яго, жадаючы займець у прыхільнікі Літву.
У 1592 годзе Жыгімонт III Ваза ажэніцца з Ганнай, унучкай імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі Фердынанда I і дачкой эрцгерцага аўстрыйскага Карла (яна народзіць яму 5 дзяцей, з якіх у жывых застанецца толькі адзін, будучы кароль Рэчы Паспалітай Уладзіслаў). У тым жа 1592 годзе памірае яго бацька ў Швецыі і Жыгімонт займае шведскі пасад. Аднак, будучы заўзятым каталіком, сваімі радыкальнымі мерамі і дзеяннямі ён неўзабаве аднаўляе супраць сябе пратэстанцкую шведскую шляхту, і тая ў 1604 годзе выбірае новым шведскім каралём яго дзядзьку Карла.
У 1605 годзе Жыгімонт III Ваза ажэніцца ў другі раз, бо яго першая жонка Ганна памерла ў 1598 годзе. Яго жонкай становіцца Канстанцыя, сястра яго першай жонкі, якая нарадзіла яму сына Яна Казіміра.
У гэты ж перыяд, не жадаючы саступаць шведскі трон свайму дзядзьку, ён уцягвае Рэч Паспалітую ў ланцужок няўдалых войн са Швецыяй. Спробы вярнуць пасад не прыводзяць да станоўчага выніку, па сутнасці - гэта вымотлівая барацьба на працягу 60 гадоў. Асноўны цяжар гэтых войнаў лёг на паўночныя тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага, бо ў большасці сваёй усе бітвы ішлі ля гэтых межаў, у Жамойціі і Лівоніі.
Не ўдалося дасягнуць жаданых мэт і ў вайне з Маскоўскім царствам у перыяд з 1605 па 1618 год, хоць па выніках гэтай вайны да ВКЛ і вярнуліся Смаленская, Чарнігаўская і Северская землі. Аднак утрымаць маскоўскі трон сыну Уладзіславу, якога маскоўскія баяры абралі сваім царом, ён не змог. Спачатку ён доўга не адпускаў сына ў Маскву, што даў час супернікам Уладзіслава сабраць супраць яго войска. А потым не хацеў адпраўляць яму на дапамогу войска. Магчыма, ён сам хацеў заняць Маскоўскі трон, але ў выніку і сам яго не атрымаў і сыну не даў замацавацца.
Што да ўнутранай палітыкі, то Жыгімонт III Ваза, будучы радыкальным каталіком, акружаны аднымі езуітамі, інтэнсіўна змагаўся з пратэстантамі і праваслаўнымі. Ён пачаў контррэфармацыю супраць пратэстантаў, асабліва гэта адбілася на тэрыторыі ВКЛ, дзе іх была большасць. Жыгімонт садзейнічаў таксама заключэнню Брэсцкай царкоўнай уніі ў 1596 годзе супраць праваслаўнай царквы. Гэтае сталае дужанне з іншымі верамі моцна адбівалася на знешняй палітыцы з пратэстанцкай Швецыяй і праваслаўным Маскоўскім царствам.
Пры кіраванні Жыгімонта III Ваза фактычна пачалася эпоха заняпаду Рэчы Паспалітай як дзяржавы. Імкнучыся да абсалютызму, у барацьбе са шляхтай і сеймам, ён спрыяў таму, што ў сойме зацвердзілася ўрадавая анархія, якая атрымала тэарэтычнае абгрунтаванне ў тэорыі «залатой вольнасці». Гэта прывяло да так званага "Liberum veto" у перакладзе з латыні "Вольнае вета". Сутнасць гэтага прынцыпу заключалася ў тым, што адзін голас "супраць" ад любога дэпутата спыняў дзеянне абмеркавання таго ці іншага пытання, або працу сейма наогул. Падобныя правілы не садзейнічалі правядзенню якіх-небудзь рэформ. Па сутнасці любы падкупны дэпутат сейма мог у самым зародку загубіць вельмі патрэбныя і карысныя для ўсёй Рэчы Паспалітай змены.
10 ліпеня 1631 года другая жонка Жыгімонта III Вазы Канстанцыя памірае, ён вельмі моцна перажываў гэты сыход, акрыяць ад яго так і не змог і 30 красавіка 1632 г. памёр ад інсульту.
Пры праўленні Жыгімонта III у Рэчы Паспалітай адбылося два паўстанні: Касінскага, з 1591 па 1593, і Налівайка, з 1594 па 1596 год, а таксама рокаш Зебжыдоўскага. Была пачата працяглая і няўдалая вайна са Швецыяй. І хоць апошняя вайна з Маскоўскім царствам аказалася дастаткова паспяховай, праблемы ўсходніх межы ВКЛ не былі цалкам вырашаны, што моцна аслабляла іх пазіцыю ў выпадку агрэсіі з боку Маскоўскага царства.
